Φροντιστής καλείται ο άνθρωπος που παρέχει φροντίδα σε έναν άλλον άνθρωπο και μπορεί να είναι το παιδί του, ο/η σύζυγος, κάποιος άλλος συγγενής ή και ένας επαγγελματίας υγείας. Η φροντίδα είναι μια ιδιαίτερη και δύσκολη διαδικασία που επιβαρύνει το φροντιστή. Η επιβάρυνση μπορεί να είναι αντικειμενική ή υποκειμενική.
Η αντικειμενική επιβάρυνση περιλαμβάνει τον οποιονδήποτε παράγοντα που διαταράσσει την οικογενειακή ζωή του φροντιστή και οφείλεται στα προβλήματα υγείας του ηλικιωμένου. Η υποκειμενική επιβάρυνση σχετίζεται με την υποκειμενική εμπειρία και τα συναισθήματα του φροντιστή σχετικά με κατάσταση που αντιμετωπίζει και τις ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις που υφίσταται.
Εξαιτίας της φροντίδας και της επιβάρυνσης, υποκειμενικής ή αντικειμενικής, η πραγματικότητα του φροντιστή μεταλλάσσεται κατά τη διάρκεια της φροντίδας. Νέες απαιτήσεις εισάγονται, η φροντίδα είναι αβέβαιο το πόσο θα διαρκέσει, πολλές φορές αντιστρέφονται οι ρόλοι ανάμεσα σε φροντιστή και φροντιζόμενο, ξεκινούν σκέψεις σχετικά με το καθήκον και την ευθύνη, γεννιούνται συναισθήματα όπως η ενοχή. Ο φροντιστής αναλαμβάνει διάφορους ρόλους απέναντι στον ηλικιωμένο, τον προστατεύει, είναι φίλος και σύντροφος, έχει το βάρος της λήψης αποφάσεων και συχνά θέτει τις ανάγκες του ηλικιωμένου πάνω από τις δικές του. Έτσι, επηρεάζονται διάφοροι τομείς στη ζωή του: ο συναισθηματικός, ο οικονομικός, ο κοινωνικός, ο σωματικός. Συνέπεια όλων αυτών είναι ο εκφυλισμός της σχέσης μεταξύ των δυο πλευρών, τα οικονομικά προβλήματα, η μείωση ενδιαφέροντος για την κοινωνική ζωή, η συναισθηματική – ψυχολογική και σωματική εξουθένωση του φροντιστή στον οποίο παρατηρούνται συναισθηματικές και αγχώδεις διαταραχές και παραμέληση της υγείας, ενώ η αβεβαιότητα για το μέλλον και η υπερ-ανάληψη ευθυνών, έχει ως συνέπεια ο φροντιστής να υφίσταται εξωτερική και εσωτερική πίεση.
Ο φροντιστής βιώνει πολλά συναισθήματα
Ενοχή, θυμό (με πολλούς αποδέκτες), ντροπή για «ανάρμοστες» συμπεριφορές του φροντιζόμενου, μοναξιά, φόβο, απογοήτευση, θλίψη. Στον αντίποδα αισθάνεται αγάπη για το φροντιζόμενο που μεγαλώνει κατά τη διάρκεια της φροντίδας.
Ένα από τα πιο δύσκολα συναισθήματα που βιώνει ο φροντιστής είναι το άγχος. Άγχος για το αν θα τα καταφέρει, για το αν θα είναι επαρκής, για τις αλλαγές που έχει υποστεί η ζωή του, για τα οικονομικά προβλήματα που προκύπτουν.
Άγχος είναι η κατάσταση ή το συναίσθημα που δημιουργείται από την έλλειψη ασφάλειας ή σιγουριάς. Χαρακτηρίζεται από μια ανικανότητα να ελέγξουμε τα συμπτώματά του και εκδηλώνεται με ένταση, φόβο ή ανησυχία. Αποτυπώνεται ως κίνδυνος μπροστά στον οποίον νιώθουμε αδύναμοι και έχει σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό άγχος.
Φυσιολογικό άγχος είναι η αντίδραση του οργανισμού και του ψυχισμού απέναντι σε ένα φυσιολογικό ερέθισμα. Μας φέρνει σε μια κατάσταση ετοιμότητας, αντιλαμβανόμαστε πιο σωστά τις δυσκολίες και αντιδρούμε πιο άμεσα και αποτελεσματικά. Παθολογικό άγχος είναι αυτό που συνοδεύεται από μεγάλη ένταση και έντονα συμπτώματα και συναισθήματα, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζει τη λειτουργικότητα του ατόμου.
Οι οργανικές συνέπειες του άγχους μπορεί να είναι ταχυκαρδία, ταχυπαλμία, εφίδρωση, δύσπνοια, πεπτικές διαταραχές, κεφαλαλγία, αϋπνία και γενικά κακή ποιότητα ύπνου, μειωμένο ή αυξημένο βάρος και διάφορα άλλα συμπτώματα.
Όσον αφορά στις ψυχολογικές συνέπειες, μπορεί να παρουσιαστεί καταθλιπτική διάθεση, έλλειψη διάθεσης για δραστηριότητες, ανικανότητα συγκέντρωσης, μειωμένη αυτοπεποίθηση, ευερεθιστότητα, προδιάθεση για ατυχήματα, υπερένταση, αγωνία.
Πώς γίνεται να μην βιώνει ο φροντιστής τα δύσκολα αυτά συναισθήματα που τον ταλαιπωρούν;
Ο φροντιστής πρέπει:
- να ζητά βοήθεια για τη φροντίδα, από την οικογένεια ή από την πολιτεία
- να αξιοποιεί τη βοήθεια που προσφέρεται από τις παρεχόμενες υπηρεσίες
- να μοιράζεται τα προβλήματά του και να μην τα αντιμετωπίζει μόνος του
- να βρει χρόνο για τον εαυτό του (χόμπι, βόλτες, ανάγνωση βιβλίων, καφές με ένα φίλο, οτιδήποτε τον αποφορτίζει και τελικά τον κάνει πιο αποτελεσματικό)
- να διατηρεί στο μέτρο του εφικτού τις κοινωνικές του επαφές
- να φροντίζει τη δική του υγεία, σωματική και ψυχική
- να αναγνωρίζει τα όρια της αντοχής του
- να λέει «Δεν μπορώ να τα κάνω όλα μόνος μου» όταν αυτό αισθάνεται
- να μην κατηγορεί τον εαυτό του
- να ενημερώνεται για την ασθένεια του ηλικιωμένου και το τι μπορεί ο ίδιος να κάνει (η γνώση αποτελεί πάντα ένα σημαντικό εργαλείο σε κάθε δυσκολία)
- να απομακρύνει το άγχος με θετικές σκέψεις, ασκήσεις και τεχνικές
- να κάνει διαλλείματα
- να αποδεχτεί τη νόσο του φροντιζόμενου
- να κοιμάται καλά
- να τρώει σωστά
- να θυμάται ότι έχει και απέναντι στον εαυτό του, το χρέος που έχει απέναντι στον ηλικιωμένο: να του φέρεται με ΑΓΑΠΗ και ΦΡΟΝΤΙΔΑ…
Λίνα Νικολαϊδου
Ψυχολόγος
Επικεφαλής Μονάδας Φροντίδας Ηλικιωμένων «Άκτιος Οδηγός», στη Βάρη